'Stress ervaren we allemaal. Dat hoort nu eenmaal bij het leven,' zegt neuro-endocrinoloog Bruce McEwen, grondlegger van het vakgebied dat de effecten van stresshormonen op de hersenen onderzoekt, in het NRC-artikel Zo werkt je gestresste brein. Stress is op zichzelf prima en zelfs nodig, aldus McEwen. Bijvoorbeeld om te reageren op situaties die onze aandacht nodig hebben. Aanhoudende stress ontregelt ons brein en vergroot de kans op angst, depressie en zelfs schizofrenie en dementie.

Gezonde stressreactie

Als er iets spannend of naars gebeurt, geeft je brein een seintje aan de bijnieren om adrenaline aan te maken. Je hartslag en je ademhaling gaan omhoog en je bent gefocust en alert. Wat je minder goed door hebt, is dat je tegelijkertijd ook cortisol aanmaakt, een belangrijk hormoon dat ervoor zorgt dat er energie wordt vrijgemaakt. Ook onderdrukt cortisol je immuunsysteem. Op korte termijn is dat nuttig: alle energie gaat naar het omgaan met de acute situatie. Als die voorbij is, zakken de stresshormoon-pieken weer naar het rustniveau. Dat is een gezonde stressreactie. Aanhoudende stress wordt schadelijk. Als de nare gebeurtenissen zich opstapelen of vervelende omstandigheden blijven voortduren, blijft het cortisolniveau stijgen en normaliseert het niet meer. Er is dan onvoldoende tijd om de stresshormonen weer naar een normaal niveau te laten zakken.

De voordelen van stress op korte termijn

Carolien Hamming, directeur van het CSR Centrum voor coaching bij stress en burn-out, schreef samen met Suzan Kuijsten het boek Gek op stress, maar niet altijd. Ze schreef dit boek, omdat ze vond dat er een beter begrip moet komen over wat stress met je lichaam doet: ‘Er wordt vaak negatief over stress gesproken. Wat mensen meestal niet weten, is dat stress een heel gewone functie is van je lichaam. Alle normale activiteit, alle energie die je gebruikt, wordt gereguleerd door het stresssysteem. En dat is ook niet erg; het is zelfs goed! Dit boek vertelt het hele verhaal over stress, dus ook de positieve kanten.' Volgens Carolien helpt het stresssysteem je geweldig goed, bij alles wat je onderneemt. Als je moe bent, helpt je stresssysteem om toch nog even door te gaan. Máár als je niet herstelt van die situatie, als je te weinig van activiteit en inspanning herstelt: ‘Die beweging naar herstel, van activatie naar beneden, die maken we te weinig.'

Waar ligt de grens?

Carolien geeft duidelijk aan wanneer je zelf prima in staat bent om van stress bij te komen.  ‘Het allerbelangrijkste is dat je activiteiten in balans zijn met je herstel. Die balans staat al onder druk als je merkt dat je in het weekend steeds moet bijslapen. Of als je merkt dat je vrijdag vermoeider bent dan maandag. Bij dat soort klachten is het nog vroeg genoeg om het tij te keren. Bijvoorbeeld door meer te gaan slapen, positiever te denken, of andere keuzes te maken. Meer bewegen kan helpen om je stresssysteem te versterken. Hoe fitter je bent, hoe sneller je de stressreactie weer naar beneden kunt brengen. Maar vergeet niet dat je ook van sporten goed moet herstellen. Ook dát is stress. Als je je realiseert dat elke vorm van inspanning vraagt om goed herstel, ben je al een heel eind.'

Stress lozen doe je zo

Het is dus, kortom, een kwestie van voorkomen dat je langdurig bloot staat aan chronische stress. Gelukkig is er veel bekend over goede manieren om stress te verminderen en het brein te laten herstellen. Wat je kunt doen om stress te lijf te gaan:

• Driemaal per week 45 minuten stevig doorwandelen is volgens wetenschappers al genoeg om krimp in de hippocampus tegen te gaan, en executieve functies te verbeteren.
• Ook een goede nachtrust (minstens 7 à 8 uur) is belangrijk voor de afvoer van afvalstoffen in het brein.
• Gebalanceerde voeding (groenten, fruit, vette vis en niet te veel suikers) levert bovendien belangrijke bouwstenen voor het onderhoud van je hersenen.
• Ook meditatie kan een gezond brein bevorderen. Mensen die regelmatig mediteren hebben een beter werkgeheugen, reageren flexibeler op nieuwe dingen, en kunnen beter met emoties omgaan.
• Knuffelen of seks is een goede stress-killer. Hierbij komt het hormoon oxytocine vrij, wat het stresshormoon cortisol reguleert.
• Sta er in ieder geval af en toe bij stil dat ook je hersenen aandacht, onderhoud en rust nodig hebben. En je zult zien dat langdurige stress minder grip op je krijgt.